IŚVARAKRISHNA SANKHJA KARIKA
Iśvarakrshna – autor dzieła – 72 karik dzieła sankhji i jogi klasycznej jest, tak samo jak Patańdźali, postacią historyczną. Z najstarszych komentarzy wynika, że był braminem z rodu Kaushika, żył i nauczał w prowincji Koshala na północnym wschodzie Indii. Istnieje też przekaz, że Iśvarakrshna był wędrującym ascetą (Muni). Iśwarakryszna, żyjący w V wieku po Chrystusie, jest przedstawicielem sankhji klasycznej, która oddzieliła się od Upaniszadów pod wpływem dźinnizmu i buddyzmu, aczkolwiek wedantyczna nauka o Absolucie, Brahman, dobrze znana pierwotnej sankhji, również nie jest obca Iśwarakrysznie. Absolutyzm zawarty jest implicite w poglądach dźinnistów i explicite w buddyzmie mahajany, a tutaj widzimy, co ma nam do powiedzenia o Absolucie Iśwarakryszna.
Sankhja-karika Iśwarakryszny jest najstarszym dostępnym tekstem i najbardziej popularnym dziełem systemu sankhji. Poza tym mamy jeszcze: „Sankhja-karika-bhaszję” Gaudapady, „Tattwa-kaumudi” Waćaspati Miśry i „Sankhja-prawaćana-bhaszję” Widźńanabhikszu. Sankhja utrzymuje, że dualizm Puruszy i Prakryti jest oczywisty, po czym przyjmuje pluralizm Puruszów i milczy na temat Boga, Brahmana. Jest pluralistycznym spirytualizmem i ateistycznym realizmem oraz bezkompromisowym dualizmem. Sankhja uznaje satkarja-wadę. Wszystkie materialne skutki są modyfikacjami prakryti. Preegzystują one w wiecznym łonie Prakryti i po prostu wyłaniają się zeń w czasie stworzenia i powracają do niego na czas pralaji, czyli rozpuszczenia świata. Nie mamy tutaj do czynienia ani z powstawaniem czegoś nowego, ani z całkowitym zniszczeniem. Stwarzanie znaczy tyle samo, co rozwój, lub przejawienie się (āvirbhāva = przejawienie się, „bycie” na zewnątrz); destrukcja znaczy tyle, co zwijanie się lub rozpuszczenie (tirobhāva = zniknięcie). Stwarzanie jest ewolucją, zaś destrukcja – inwolucją. Sankhja przypisuje manasowi ważną funkcję syntetyzowania w określone akty poznawcze danych wrażeniowych, dostarczanych przez zmysły, przekazywania ich następnie do ego oraz przesyłania rozkazów ego do narządów działania. Sankhja uznaje zarówno możliwość wyzwolenia za życia (jῑvanmukti), jak i w momencie śmierci (videhamukti).
Słowo sāṅkhya pochodzi od słowa saṅkhyā, które oznacza zarówno „prawdziwe poznanie” jak i „liczbę”. W „Bhagawadgicie”, podobnie jak i w innych miejscach „Mahabharaty”, termin ten występuje w znaczeniu „poznania”. Sāṅkhya oznacza „filozofię prawdziwego poznania” (saṁyak khyāti lub saṁyak jñāna). W systemie sankhji przeważają aspekty intelektualne i teoretyczne (naukowe). Prawdziwe poznanie polega na odróżnieniu Puruszy od Prakryti. Joga jako system w stosunku do sankhji komplementarny oznacza działanie, czyli praktykę i naucza nas w jaki sposób metafizyczne nauki teoretycznego systemu sankhji mogą zostać zrealizowane praktycznie. W ten sposób sankhja i joga tworzą jeden kompletny system, w którym sankhja stanowi aspekt teoretyczny, a joga praktyczny. Sankhję nazywa się również filozofią liczb, ponieważ opisuje 24 tattwy – kategorie [pierwiastki] rzeczywistości, i na niej opiera się matematyka, astrologia, geometria, numerologie etc. Zapewne, że jako filozofia liczb mogła wpłynąć na poglądy pitagorejczyków, którzy podróżowali do Indii i Persji oraz Tybetu.
Pierwotna sankhja była monistyczna i teistyczna; natomiast pod wpływem materializmu, dźinnizmu i wczesnego buddyzmu stała się ateistyczna (ściślej nie wypowiada się o Bogu), jednak uznaje autorytet Wed, a w jodze, wracamy do pierwotnej, początkowej sankhji. Sankhja podkreśla, że Purusza jest czystą świadomością, podstawą wszelkiego poznawania, oraz że jest zawsze wolny, poza więzami, wyzwoleniem i wędrówką dusz. Sankhja często miesza Puruszę, który jest transcendentalnym podmiotem, z żyjącą wcieloną duszą, (jῑva), będącą empiryczną jaźnią doznającą we wcieleniu, produktem odbicia Puruszy w buddhi, czyli mahacie (mahat).
Według badań historycznych na około 2000 rok dzieło Sankhya Karika powstało pomiędzy 320 a 540 roku e.ch., chociaż w Indii uważane jest za znacznie starszy przekaz.
Polskie opracowanie tekstu oparte jest na przekładzie rosyjskim [Łunnyj swiet Sankhyi wyd. Ładomir. Moskwa 1995], na analogiach z dziełem Joga Sutra Patańdźali oraz na praktyce jogicznej w Szkole Jogi Klasycznej Ramanadom w Polsce.
Skrót [F.l.] oznacza formę literacką tekstu Sankhja Kariki
Sanskrit: साङ्ख्यकारिका sāṅkhyakārikā u. सांख्यकारिका sāṃkhyakārikā f.
॥ ईश्वरकृष्णस्य सांख्यकारिका ॥
साङ्ख्य कारिका – ईश्वरकृष्ण
दुःखत्रयाभिघाताज् जिज्ञासा तदप१घातके हेतौ ।
दृष्टे सापार्था चेन् नैकान्तात्यन्ततोऽभावात् ॥ १॥
[1]. PRZYCZYNĄ NACISK POTRÓJNEGO CIERPIENIA – POSZUKIWANIE [ZNAJDOWANIE, ODNAJDOWANIE] UKIERUNKOWANE KU ŚRODKOM [SPOSOBOM] PRZECIWDZIAŁAJĄCYM MU. SPRZECIW [SPRZECIWIANIE SIĘ TEMU POSZUKIWANIU], IŻ ONO [POSZUKIWANIE] JEST BEZPRZEDMIOTOWE, [PONIEWAŻ] ISTNIEJĄ [OBECNE SĄ, ZNANE SĄ ŚRODKI] ZWYCZAJNE [WIDOCZNE, ROZPOZNANE] [JEST] NIESŁUSZNY – Z POWODU BRAKU [TUTAJ] PEWNYCH I SPEŁNIONYCH [ZAKOŃCZONYCH] [REZULTATÓW].
[Forma literacka]: Z powodu nacisku potrójnego cierpienia – poszukiwanie ukierunkowane ku środkom [sposobom] przeciwdziałającym mu. Sprzeciwianie się temu poszukiwaniu, gdyż istnieją środki zwyczajne, jest bezprzedmiotowe, ponieważ (środki zwyczajne) nie zapewniają pewnych i spełnionych rezultatów.
दृष्टवदानुश्रविकः स ह्यविशुद्धि१ क्षयातिशययुक्तः ।
तद्विपरीतः श्रेयान् व्यक्ताव्यक्तज्ञविज्ञानात् ॥ २॥
[2]. WEDYCZNE PODOBNE DO ZWYCZAJNYCH, PONIEWAŻ ZWIĄZANE JEST Z NIECZYSTOŚCIĄ, CZASOWOŚCIĄ I NIERÓWNOŚCIĄ. RÓŻNE OD TEGO I LEPSZE – SKUTKIEM ROZRÓŻNIAJĄCEGO POZNANIA PRZEJAWIONEGO I WIEDZĄCEGO.
[F.l.]: (Środki) wedyczne podobne są do (środków) zwyczajnych, ponieważ związane są z nieczystością, czasowością i nierównością. (Środki) różne i lepsze od zwyczajnych są skutkiem (wynikają z) rozróżniającego poznania ?przejawionego? i
wiedzącego.
मूलप्रकृतिरविकृतिर्महदाद्याः१ प्रकृतिविकृतयः सप्त ।
षोडशकस्तु विकारो न प्रकृतिर्न विकृतिः पुरुषः ॥३॥
[3]. KORZEŃ-PRAKRITI – NIE-MODYFIKACJA, SIEDEM POCZYNAJĄC OD WIELKIEGO – MODYFIKOWANE-MODYFIKACJE, SZESNAŚCIE NATOMIAST – MODYFIKACJE, PURUSHA – NIE-MODYFIKOWANE I NIE-MODYFIKACJA.
[F.l.]: Korzeń-Prakriti [Pradhana] nie [podlega] modyfikacji, siedem [Intelekt, Egotyzm, 5 tanmatr] poczynając od Wielkiego [Intelekt] to modyfikowane modyfikacje, szesnaście [5 tanmatr percepcji, 5 indriyas działania, rozum oraz 5 materialnych elementów] to modyfikacje, Purusha (to, co nie ma natury ani tego, ani tamtego) jest niemodyfikowany i niemodyfikacją.
दृष्टमनुमानमाप्तवचनं च१ सर्वप्रमाणसिद्धत्वात् ।
त्रिविधं प्रमाणमिष्टं प्रमेयसिद्धिः प्रमाणाद्धि ॥४॥
[4]. POSTRZEGANIE [PERCEPCJA], WYWNIOSKOWANE [WIEDZA WYWNIOSKOWANA] I [ORAZ] SŁOWO AUTORYTETU, PONIEWAŻ [Z POWODU TEGO, ŻE] ZAWIERAJĄ WSZYSTKIE ŹRÓDŁA WIEDZY, [STANOWIĄ] TRÓJRODZAJOWE ŹRÓDŁO WIEDZY. USTANOWIENIE NATOMIAST PRZEDMIOTÓW POZNANIA – POPRZEZ ŹRÓDŁO WIEDZY.
[F.l.]: Postrzeganie, wywnioskowanie i słowo autorytetu, z powodu tego, że zawierają wszystkie źródła wiedzy, stanowią trójrodzajowe źródło wiedzy. Ustanowienie natomiast przedmiotów poznania (dokonuje się) poprzez źródło wiedzy.
प्रतिविषयाध्यवसायो दृष्टं त्रि१विधमनुमानमाख्यातम् ।
तल्लिङ्गलिङ्गि२पूर्वकमाप्तश्रुतिराप्तवचनं तु३ ॥५॥
[5]. POSTRZEGANIE [PERCEPCJA] – STWIERDZENIE [ISTNIENIA] ODPOWIEDNICH OBIEKTÓW. WYWNIOSKOWANA WIEDZA NAZWANA [JEST] TRÓJRODZAJOWĄ, [ONA] OPARTA JEST NA ZNAKU I NA NOSICIELU ZNAKU. SŁOWO NATOMIAST AUTORYTETU – [JEST] AUTORYTARNĄ ŚRUTI.
[F.l.]: Postrzeganie jest stwierdzeniem istnienia odpowiednich obiektów. Wywnioskowana wiedza nazywa się trójrodzajową, oparta jest na znaku i (na) nosicielu znaku. Słowo natomiast autorytetu jest autorytarną śruti [słyszenie, to co usłyszane, objawienie, święte słowo].
सामान्यतस्तु दृष्टादतीन्द्रियाणां प्रतीतिर१नुमानात् ।
तस्मादपिचासिद्धं परोऽक्षमाप्तागमात् सिद्धं२ ॥६॥
[6].USTANOWIENIE [POZNANIE] NIEOBSERWOWALNEGO – POPRZEZ [DZIĘKI] ROZUMOWE WNIOSKOWANIE WEDŁUG [ZGODNIE Z] ANALOGII; TO, CO NIE USTANAWIA SIĘ NAWET POPRZEZ NIE, PONADZMYSŁOWE, USTANAWIA SIĘ POPRZEZ AUTORYTARNY PRZEKAZ.
[F.l.]: Ustanowienie (poznanie) tego, co jest nieobserwowalne, (dokonuje się) poprzez rozumowe wnioskowanie zgodnie z analogią; to, co nie (jest, nie może być) ustanowione nawet poprzez nie (rozumowe wnioskowanie), (owo) ponadzmysłowe, ustanawia się poprzez (dzięki) przekaz autorytarny.
अतिदूरात् सामीप्यादिन्द्रियघातान् मनोऽनवस्थानात् ।
सौक्ष्म्याद् व्यवधानादभिभवात् समानाभिहारच्च ॥७॥
[7]. Z POWODU NADMIERNEGO ODDALENIA, BLISKOŚCI, NIESPRAWNOŚCI INDRIJI, NIESTABILNOŚCI UMYSŁU, SUBTELNOŚCI, PRZESZKODY, PRZYGNĘBIENIA I ZMIESZANIA Z JEDNORODNYM.
[F.l.]: [Istniejące może nie być postrzegane] z powodu nadmiernego oddalenia, bliskości, niesprawności indrii (narzędzia poznania), niestabilności umysłu, subtelności, przeszkody, przygnębienia i zmieszania z jednorodnym.
सौक्ष्म्यात् तदनुपलब्धिर्नाभावात् कार्यतस्तदुपलब्धिः १ ।
महदादि तच्च२ कार्यं प्रकृतिविरूपं सरूपं३ च ॥८॥
[8]. TO NIE [JEST] POSTRZEGANE Z POWODU SUBTELNOŚCI – NIE Z POWODU NIEISTNIENIA, POSTRZEGANE [JEST] POPRZEZ [DZIĘKI] SKUTKI [NASTĘPSTWA]. JEGO SKUTKIEM – [JEST] WIELKI I NASTĘPNE, UPODOBNIONE [DO] PRAKRITI I RÓŻNE [OD NIEJ].
[F.l.]: To [Pradhana] nie jest postrzegane z powodu (na skutek) subtelności – (a) nie z powodu nieistnienia, (natomiast) postrzegane jest dzięki skutkom (następstwom). Jego (Pradhany) skutkiem (następstwem) jest Wielki i następne, upodobnione do Prakriti i różne [od niej].
असदकरणादुपादानग्रहणात् सर्वसम्भवाभावात् ।
शक्तस्य शक्यकरणात् कारणभावाच्च सत्कार्यम् ॥९॥
[9]. Z POWODU [PRZYCZYNY, PONIEWAŻ] NIE WYTWARZANIA [SIĘ] NIE-ISTNIEJĄCEGO, DOBORU MATERIAŁU, NIE POWSTAWANIA WSZYSTKIEGO [ZE WSZYSTKIEGO], MOŻLIWOŚCI WYTWORZENIA [TYLKO] MOŻLIWEGO, [OBECNOŚCI] BYCIA PRZYCZYNY [W NASTĘPSTWIE, SKUTKU] – NASTĘPSTWO [SKUTEK] [PRZED]ISTNIEJE.
[F.l.]: Ponieważ nie może być wytworzone to, co nie istnieje, (ponieważ) dokonuje się dobór materiału, (ponieważ) nie wszystko powstaje ze wszystkiego, (ponieważ) wytwarza się możliwe tylko z możliwego, (ponieważ) przyczyna zawarta jest w skutku (następstwie) – (dlatego) następstwo obecne jest w przyczynie.
हेतुमदनित्यमव्यापि सक्रियमनेकमाश्रितं लिङ्गम् ।
सावयवं परतन्त्रं व्यक्तं विपरीतमव्यक्तम् ॥१०॥
[10]. TO, CO [:] MA PRZYCZYNĘ, [JEST] NIEWIECZNE, NIEWSZECHOBECNE, MOBILNE, MNOGIE, POSIADA PODPORĘ, [JEST] ZWIJALNE [JEST UJAWNIAJĄCYM SIĘ ZNAKIEM], SKŁADA SIĘ Z CZĘŚCI, [JEST] ZALEŻNE – [JEST] PRZEJAWIONE, [ZAŚ] PRZECIWSTAWNE – [JEST]
NIEPRZEJAWIONE.
[F.l.]: To, co ma przyczynę, jest niewieczne, niewszechobecne, mobilne, mnogie, posiada podporę, jest zwijalne (jest ujawniającym się znakiem), składa się z części, jest zależne – (to wszystko) jest przejawione, (natomiast) przeciwstawne (tym wymienionym) – (jest) Nieprzejawione.
त्रिगुणमविवेकि विषयः सामान्यमचेतनं प्रसवधर्मि ।
व्यक्तं तथा प्रधानं तद्विपरीतस्तथा च पुमान् ॥११॥
[11]. TRÓJGUNOWE, NIEODRÓŻNIALNE, OBIEKT, POZBAWIONE ŚWIADOMOŚCI, ZRADZAJĄCE – [JEST] PRZEJAWIONYM, TAKŻE PRADHANA; PRZECIWSTAWNE IM, [LECZ] TAKŻE I [UPODOBNIONE] – [TO] PURUSHA.
[F.l.]: To, co składa się z trzech gun, (to co jest) nieodróżnialne, (to co jest) obiektem, (to co jest) pozbawione świadomości, (to co jest) zradzające – jest przejawione, także (jest to) Pradhana; przeciwstawne im, (lecz) także (do nich) (upodobnione) – (jest to) Purusha.
प्रीत्यप्रीतिविषादात्मकाः प्रकाशप्रवृत्ति१नियमार्थाः ।
अन्योऽन्याभिभवाश्रय जननमिथुनवृत्तयश्च गुणाः ॥१२॥
[12]. MAJĄCE NATURĘ PRZYJEMNIE-NIEPRZYJEMNEGO-ODRĘTWIENIA, PRZEZNACZENIE UJAWNIANIA-AKTYWIZACJI-OGRANICZANIA WZAJEMNIE DOMINUJĄCE, OPIERAJĄCE [SIĘ NA], ZRADZAJĄCE, ŁĄCZĄCE SIĘ I WSPÓŁISTNIEJĄCE [I FUNKCJONUJĄCE WE WZAJEMNEJ DOMINACJI-OPARCIU-ZRADZANIU-JEDNOCZENIU] – [TO] GUNY.
[F.l.]: [To, co] ma naturę przyjemnie-nieprzyjemnego odrętwienia, predyspozycje do ujawniania-aktywizacji-ograniczania wzajemnie dominujące, [to co] posiada oparcie, [to co] jest zradzające, łączące się i współistniejące (oraz funkcjonujące we wzajemnej dominacji-oparciu-zradzaniu- jednoczeniu] – [to] guny.
सत्त्वं लघु प्रकाशकमिष्टमुपष्टम्भकं १,२ चलं च रजः ।
गुरु वरणकमेव तमः प्रदीपवच्चार्थतो वृत्तिः ॥१३॥
[13]. SATTWA Z ZAŁOŻENIA [JEST] LEKKA I OŚWIETLAJĄCA [ŚWIETLISTA, ROZJAŚNIAJĄCA], RADŹAS – POBUDZAJĄCY I RUCHLIWY, TAMAS – CIĘŻKI I OBLEPIAJĄCY [OMOTUJĄCY]. I [ICH] DZIAŁANIE DLA [WSPÓLNEGO] CELU – [TAK] JAK U [KOMPONENTÓW] LAMPY.
[F.l.]: Sattwa z założenia (jest) lekka i oświetlająca (świetlista), radżas (jest) pobudzający i ruchliwy, tamas (jest) ciężki i oblepiający (omotujący). I (ich) działanie (dokonuje się) dla wspólnego celu, tak (samo), jak (wspólne działanie) komponentów lampy (np. oliwnej).
अविवेक्यादि हि सिद्धं१ त्रैगुण्यात् तद्विपर्यया२भावात् ।
कारणगुणात्मकत्वात् कार्यस्याव्यक्तमपि सिद्धम् ॥१४॥
[14]. NIEODRÓŻNIALNOŚĆ I INNE [ATRYBUTY] USTANAWIANE SĄ NA PODSTAWIE TRÓJGUNOWOŚCI – Z POWODU [PONIEWAŻ] BRAKU PRZECIWSTAWNOŚCI TEMU [Z POWODU (ICH) BRAKU W PRZECIWSTAWNYM]. NIEPRZEJAWIONE NATOMIAST USTANAWIANE JEST Z POWODU TEGO, ŻE SKUTEK [NASTĘPSTWO] POSIADA WŁAŚCIWOŚCI PRZYCZYNY.
[F.l.]: Nieodróżnialność i inne (atrybuty) ustanawiane są (jako istniejące) na podstawie trójgunowości, ponieważ brak jest tego, co im jest przeciwstawne (z powodu braku ich w przeciwstawnym). (Istnienie) Nieprzejawionego natomiast ustanawiane jest z powodu tego, że skutek (następstwo) posiada właściwości przyczyny.
भेदानां परिमाणात् समन्वयाच्छक्तितः प्रवृत्तेश्च ।
कारणकार्यविभागादविभागाद् वैश्वरूपस्य१ ॥१५॥
[15]. Z POWODU [PONIEWAŻ] MIERZALNOŚCI POSZCZEGÓLNYCH [RZECZY], JEDNORODNOŚCI, DZIAŁANIA W ZGODNOŚCI Z POTENCJĄ, ROZRÓŻNIALNOŚCI PRZYCZYNY I SKUTKU, NIEROZRÓŻNIALNOŚCI WSZECHFOREMNEGO…
[F.l.]: [A także] z powodu mierzalności poszczególnych (rzeczy), jednorodności, działania w zgodności z potencją, rozróżnialności przyczyny i skutku, nierozróżnialności wszechforemnego…
कारणमस्त्यव्यक्तं प्रवर्तते त्रिगुणतः समुदयाच्च१ ।
परिणामतः२ सलिलवत् प्रतिप्रति३गुणाश्रय४विशेषात् ॥१६॥
[16]. PRZYCZYNĄ JEST NIEPRZEJAWIONE, FUNKCJONUJE POPRZEZ TRZY GUNY I ZJEDNOCZENIE [POŁĄCZENIE], ZA POŚREDNICTWEM PRZEKSZTAŁCEŃ, PODOBNIE [JAK] WODA, W [ODPOWIEDNIEJ] ZGODNOŚCI Z WŁAŚCIWOŚCIAMI KAŻDEJ Z GUN.
[F.l.]: Przyczyną jest Nieprzejawione, (które) funkcjonuje poprzez trzy guny i zjednoczenie (połączenie), za pośrednictwem przekształceń, podobnie jak woda, w odpowiedniej zgodności z właściwościami każdej z gun.
सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् ।
पुरुषोऽस्ति भोक्तृभावात् कैवल्यार्थं१ प्रवृत्तेश्च ॥१७॥
[17]. Z POWODU [PONIEWAŻ] PRZEZNACZANIA CZĘŚCI [SKŁADNIKA] DLA INNEGO [DRUGIEGO], [KONIECZNOŚCI PRZEJAWIANIA] PRZECIWSTAWNOŚCI TRÓJGUNOWOŚCI I.T.D., ZARZĄDZANIA [KIEROWANIA, STEROWANIA], ISTNIENIA SMAKUJĄCEGO, A TAKŻE DZIAŁALNOŚCI DLA IZOLACJI – PURUSHA ISTNIEJE.
[F.l.]: Z powodu przeznaczania (formy służebnej) składnika dla innego (zjawiska), (z powodu) konieczności jaką jest przejawienie się przeciwstawności wobec trójgunowości i.t.d., (z powodu) (funkcji) zarządzania, (z powodu) istnienia smakującego (dokonującego percepcji), a także (z powodu) działalności dla izolacji (ograniczania) – (stwierdza się, że) Purusha istnieje.
जनन१मरणकरणानां प्रतिनियमादयुगपत् प्रवृत्तेश्च ।
पुरुषबहुत्वं सिद्धं त्रैगुण्य२विपर्ययाच्चैव ॥१८॥
[18]. Z POWODU [PONIEWAŻ] PODZIELNOŚCI [ODOSOBNIENIA, ROZCZŁONKOWANIA] NARODZEŃ, ŚMIERCI [UMIERANIA] I [ORAZ] INSTRUMENTARIUM [OPRZYRZĄDOWANIA], NIEJEDNOCZESNOŚCI W DZIAŁANIACH I ZRÓŻNICOWANIA W TRÓJGUNNYM USTANAWIA SIĘ [ZAKŁADA SIĘ] MNOGOŚĆ [WIELOŚĆ] PURUSHY [PURUSHÓW].
[F.l.]: Z powodu (ponieważ) (istnienia) podzielności (odosobnienia, indywidualizacji) narodzin, śmierci (umierania) i (oraz) (z powodu) instrumentarium (oprzyrządowania), niejednoczesności w działaniach i (oraz) zróżnicowania (różnorodności) w trójgunnym (bycie indywidumów) ustanawia się (zakłada się istnienie) mnogość (wielość) Purushy (Purushów).
तस्माच्च विपर्यासात्१ सिद्धं साक्षित्वमस्य पुरुषस्य ।
कैवल्यं माध्यस्थ्यं द्रष्टृत्वमकर्तृभावश्च २,३ ॥१९॥
[19]. I Z POWODU [PONIEWAŻ] TEJ PRZECIWSTAWNOŚCI USTANAWIA SIĘ [ZAKŁADA SIĘ] SUBIEKTYWNOŚĆ TEGO PURUSHY, ODIZOLOWANIE, INDYFERENTNOŚĆ, KONTEMPLACYJNOŚĆ I [ORAZ] BEZDZIAŁANIE.
[F.l.]: I z powodu (ponieważ) tej przeciwstawności (trójgunowemu) (bycia różnym od trójgunowego) ustanawia się [zakłada się] subiektywność tego Purushy, odizolowanie (inność), indyferentność (nieporuszoność wobec ruchu gun), kontemplacyjność
(beznamiętną obserwację) i (oraz) bezdziałanie (nie-działanie).
तस्मात् तत्संयोगादचेतनं चेतनावदिव लिङ्गम् ।
गुण१कर्तृत्वे च२ तथा कर्तेव भवत्यु३दासीनः४ ॥२०॥
[20]. DLATEGO Z POWODU [PONIEWAŻ] ICH KONTAKTU POZBAWIONE ŚWIADOMOŚCI MOBILNE (SUBTELNE CIAŁO) POSIADA [MA] [WIDZIALNĄ] FORMĘ OBDARZONEGO ŚWIADOMOŚCIĄ, A PRZY DZIAŁALNOŚCI GUN PASYWNY – [MA] [WIDZIALNĄ FORMĘ] DZIAŁAJĄCEGO.
[F.l.]: Dlatego z powodu (ponieważ) ich (Purushy z pierwiastkami rzeczywistości) kontaktu, to co pozbawione świadomości (lecz) mobilne (ciało subtelne) posiada formę obdarzonego świadomością, a gdy działają guny, to pasywny posiada widzialną formę działającego.
पुरुषस्य दर्शनार्थं कैवल्यार्थं१ तथा प्रधानस्य ।
पङ्ग्वन्धवदुभयोरपि संयोगस्तत्कृतः सर्गः ॥२१॥
[21]. DLA [W CELU] WIDZENIA [POSTRZEGANIA] PRZEZ PRADHANĘ I IZOLACJI [ODOSOBNIENIA] PURUSHY ICH KONTAKT JAK KULAWEGO ZE ŚLEPYM. TYM [TAK OTO] REALIZUJE SIĘ [URZECZYWISTNIA] [KONSTRUKCJA ŚWIATA] [WSZECH]ŚWIAT.
[F.l.]: Dla (w celu) widzenia (postrzegania) przez Pradhanę i (oraz) izolacji (odosobnienia) Purushy ich kontakt (jest) jak (kontakt) kulawego ze ślepym. Tym (tak oto, w ten sposób) realizuje się (urzeczywistnia) konstrukcja (budowa) Wszechświata.
प्रकृतेर्महांस्ततोऽहङ्कारस्तस्माद् गणश्च१ षोडशकः ।
तस्मादपि षोडशकात् पञ्चभ्यः पञ्च भूतानि ॥२२॥
[22]. OD PRAKRITI – WIELKI, OD NIEGO – EGOTYZM, OD TEGO – GRUPA SZESNASTU, OD PIĘCIU NATOMIAST, TYCH Z GRUPY SZESNASTU – PIĘĆ MATERIALNYCH PIERWIASTKÓW [ELEMENTÓW].
[F.l.]: Od (z) Prakriti – Wielki (Intelekt), od (z) niego (Intelektu) – Egotyzm, od (z) tego (Egotyzmu) – grupa szesnastu (pierwiastków), od (z) pięciu natomiast, tych z grupy szesnastu – pięć materialnych pierwiastków (elementów).
अध्यवसायो बुद्धिर्धर्मो ज्ञानं विरागाइश्वर्यम् ।
सात्त्विकमेतद्रूपं तामसमस्माद् विपर्यस्तम् ॥२३॥
[23]. INTELEKT – TO DECYZJA [POSTANOWIENIE]. CNOTA, WIEDZA, BEZNAMIĘTNOŚĆ, ZDOLNOŚCI NADNATURALNE – SATTWICZNYM [JEGO] ASPEKTEM, TAMASOWYM – PRZECIWSTAWNOŚĆ TEMU.
[F.l.]: Intelekt – to decyzja (postanowienie). Cnota, wiedza, beznamiętność, zdolności nadnaturalne – (są) sattwicznym jego aspektem, (zaś) tamasowym (aspektem) – (jest) przeciwstawność temu (aspektowi sattwicznemu).
अभिमानोऽहङ्कारस्तस्माद् द्विविधः प्रवर्तते सर्गः ।
एकादशकश्च गणस्त१न्मात्रः२ पञ्चकश्चैव३ ॥२४॥
[24]. EGOTYZM – TO DO-MYŚLANIE SAMEGO SIEBIE. OD NIEGO POCHODZI DWURODZAJOWA KONSTRUKCJA [WSZECH]ŚWIATA, [CZYLI] WŁAŚNIE GRUPA JEDENASTU I PIĄTKA TANMATR.
[F.l.]: Egotyzm – jest to do-myślanie (myślowe utworzenie) samego siebie. Od niego (egotyzmu) pochodzi (wywodzi się) dwurodzajowa konstrukcja świata czyli (właśnie owa) grupa jedenastu i piątka tanmatr.
सात्त्विकैकादशकः प्रवर्तते वैकृतादहङ्कारात् ।
भूतादेस्तन्१मात्रः स तामसस्तैजसादुभयम् ॥२५॥
[25]. GRUPA JEDENASTU SATTWICZNYCH POWSTAJE [POJAWIA SIĘ] Z EGOTYZMU ZMIENIAJĄCEGO SIĘ [ZMIENNEGO, PODLEGAJĄCEGO PRZEMIANIE], TANMATR – [POWSTAJE] Z POCZĄTKU [ŹRÓDŁA KOLEBKI, PIERWOTKI] ELEMENTÓW [PIERWIASTKÓW], ONA [JEST] TAMASOWA, [ZAŚ] JEDNA I DRUGA – Z PŁOMIENISTEGO.
[F.l.]: Grupa jedenastu sattwicznych (pierwiastków rzeczywistości) powstaje (pojawia się) z Egotyzmu Zmieniającego się (Zmiennego, Podlegającego Przemianie), (grupa) Tanmatr – (powstaje) z Początku (Źródła, Kolebki, Pierwszej Przyczyny) Elementów, (zaś) jedna i druga (grupy) – z Płomienistego.
बुद्धीन्द्रियाणि चक्षुः१ श्रोत्रघ्राणरसन२त्वगाख्यानि३ ।
वाक्पाणिपादपायूपस्थान्४ कर्मेन्द्रियान्याहुः ॥२६॥
[26]. INDRIJE PERCEPCJI NAZYWAJĄ SIĘ: OKO, UCHO, JĘZYK, SKÓRA; ORGANA MOWY, RĘCE, NOGI, ORGANA WYDALANIA I ROZMNAŻANIA NAZYWAJĄ SIĘ INDRIJAMI DZIAŁANIA.
[F.l.]: Indrije (narządy) percepcji nazywają się: oko, ucho, język, skóra; (zaś) organa mowy, ręce, nogi, organa wydalania i rozmnażania się nazywają się indrijami (narządami) działania.
उभयात्मकमत्र मनः सङ्कल्पकमिन्द्रियं च साधर्म्यात् ।
गुणपरिणामविशेषान् नानात्वं बाह्य२भेदाच्च३,१ ॥२७॥
[27]. UMYSŁ MA NATURĘ JEDNYCH I DRUGICH, [TO] KONSTYTUUJĄCY POCZĄTEK [ŹRÓDŁO, KOLEBKA, PIERWOTKA] I [ORAZ] INDRIJA – Z POWODU [PONIEWAŻ] PODOBIEŃSTWA [DO NICH]. RÓŻNORODNOŚĆ [WIELORAKOŚĆ FORM] [INDRIJI] I RÓŻNICE ZEWNĘTRZNYCH [CZYNNIKÓW] – Z POWODU [NA SKUTEK] [OD] WŁAŚCIWOŚCI [SZCZEGÓLNYCH CECH] GUN.
[F.l.]: Umysł ma naturę jednych i drugich (indrijas percepcji oraz indrijas działania), (jest) (to) konstytuujący początek (źródło, kolebka, pierwszej przyczyny) i (jest) indriją – z powodu (ponieważ) podobieństwa (do nich) (indriji). Różnorodność (wielorakość form) i (oraz) różnice zewnętrznych (czynników) – (powstają) z powodu (na skutek) właściwości (szczególnych cech) gun.
शब्दादिषु१ पञ्चानामालोचनमात्रमिष्यते वृत्तिः ।
वचनादानविहरणोत्सर्गानन्दाश्च२ पञ्चानाम् ॥२८॥
[28]. FUNKCJĄ PIĘCIU [INDRIJI] JEST TYLKO ODBICIE DŹWIĘKU I [ORAZ] INNYCH OBIEKTÓW, PIĘCIU – ARTYKULACJA, MANIPULACJA, PRZEMIESZCZANIE, WYDALANIE I ROZKOSZ.
[F.l.]: Funkcją pięciu (indriji) jest tylko odbicie (percepcja) dźwięku i (oraz) innych obiektów, pięciu (innych) – artykulacja, manipulacja, przemieszczanie, wydalania i rozkosz.
स्वालक्षण्यं१ वृत्तिस्त्रयस्य सैषा भवत्यसामान्या ।
सामान्यकरणवृत्तिः प्राणाद्या वायवः पञ्च ॥२९॥
[29]. FUNKCJE TRZECH – ZGODNIE Z ICH OKREŚLENIEM [DEFINICJAMI], ONE [SĄ] SPECYFICZNE. WSPÓLNA FUNKCJA INSTRUMENTARIUM – PIĘĆ WIATRÓW, POCZYNAJĄC [OD] PRANY.
[F.l.]: Funkcje trzech (Intelektu, Egotyzmu, Umysłu) – zgodnie z ich określeniem (definicją każdej z nich), one (są) specyficzne. Wspólną funkcją instrumentarium – (jest) pięć wiatrów (prana, apana, samana, udana, wjana), poczynając od prany.
युगपच्चतुष्टयस्य तु१ वृत्तिः क्रमशश्च तस्य निर्दिष्टा ।
दृष्टे तथाप्यदृष्टे त्रयस्य तत्पूर्विका वृत्तिः ॥३०॥
[30]. PRZY [PODCZAS] PERCEPOWANYM [OBIEKCIE] FUNKCJONOWANIE CZWÓRKI OZNACZA SIĘ ZARÓWNO JAKO JEDNOCZESNE JAK I FAZOWE, PRZY NIEPERCEPOWANYM FUNKCJONOWANIE TRZECH POPRZEDZONE [JEST] [FUNKCJONOWANIEM] CZWARTEGO.
[F.l.]: Podczas aktu percepcji (obiektu) funkcjonowanie czwórki (kontaktu Intelektu, Egotyzmu, Umysłu z którąś z indriji) oznacza się zarówno jako jednoczesne jak i fazowe, (zaś) gdy akt percepcji nie występuje funkcjonowanie trzech poprzedzone (jest) funkcjonowaniem czwartego.
स्वां स्वां प्रतिपद्यन्ते परस्पराकूतहेतुकां१ वृत्तिम् ।
पुरुषार्थैव हेतुर्न केनचित् कार्यते करणम् ॥३१॥
[31]. URZECZYWISTNIAJĄ [REALIZUJĄ] ODPOWIEDNIE FUNKCJE POPRZEZ [DZIĘKI] WZAJEMNE POBUDZANIE. MOTYW – CELE PURUSHY, NIC NIE ZMUSZA DZIAŁAĆ INSTRUMENTARIUM.
[F.l.]: (Intelekt, Egotyzm, Umysł) Urzeczywistniają (realizują) odpowiednie (stosowne) funkcje poprzez (dzięki) wzajemne pobudzanie. Motywem – (są) cele Purushy, (gdyż) nic nie zmusza (do) działania instrumentarium.
करणं त्रयोदशविधं तदाहरण१धारणप्रकाशकरम् ।
कार्यं च तस्य दशधाहार्यं धार्यं प्रकाश्यं च ॥३२॥
[32]. INSTRUMENTARIUM – TRZYNASTU RODZAJÓW, ONO URZECZYWISTNIA [REALIZUJE] PRZYSWOJENIE, UTRZYMANIE I PRZEJAWIENIE; JEGO ZAŚ DZIAŁANIE DZIESIĘCIOKROTNE: PRZYSWOJENIE, UTRZYMANIE I PRZEJAWIENIE.
[F.l.]: Instrumentarium – (ma) trzynaście rodzajów (pięć indrij percepcji, pięć indrij działania, Intelekt, Egotyzm, Umysł), ono urzeczywistnia (realizuje) przyswojenie, utrzymanie i przejawienie; jego zaś działanie (jest) dziesięciokrotne (dźwięk, dotyk, forma, smak, zapach, mowa, manipulacja, chodzenie, wydalanie i rozkosz): przyswojenie (i) utrzymanie (przez indrije percepcji) (oraz) przejawienie (przez indrije działania).
अन्तःकरणं त्रिविधं दशधा बाह्यं त्रयस्य विषयाख्यम् ।
साम्प्रतकालं बाह्यं त्रिकालमाभ्य१न्तरं करणम् ॥३३॥
[33]. WEWNĘTRZNE INSTRUMENTARIUM POTRÓJNE [TROJAKIE], ZEWNĘTRZNE – DZIESIĘCIOKROTNE – NAZYWA SIĘ OBIEKTEM DLA TRZECH. ZEWNĘTRZNE DZIAŁA W TERAŹNIEJSZYM CZASIE, WEWNĘTRZNE INSTRUMENTARIUM – W TRZECH CZASACH.
[F.l.]: Wewnętrzne instrumentarium (jest) potrójne (trojakie), zewnętrzne – (jest) dziesięciokrotne – (i) nazywa się obiektem dla trzech. Zewnętrzne działa w czasie teraźniejszym, wewnętrzne instrumentarium – (działa) w trzech czasach (przeszłym, teraźniejszym, przyszłym).
बुद्धीन्द्रियाणि तेषां पञ्च विशेषाविशेषविषयाणि१ ।
वाग्भवति शब्दविषया शेषाणि तु२ पञ्चविषयाणि१ ॥३४॥
[34]. POŚRÓD NICH INDRIJE PERCEPCJI – Z PIĘCIOMA OBIEKTAMI, ZRÓŻNICOWANYMI I NIEZRÓŻNICOWANYMI, [ORGANA] MOWY – Z OBIEKTEM DŹWIĘK[U], POZOSTAŁE NATOMIAST – Z PIĘCIOMA OBIEKTAMI.
[F.l.]: Pośród nich indrije percepcji – (są) z pięcioma obiektami, zróżnicowanymi i niezróżnicowanymi, (organa) mowy – (są) z obiektem dźwięk(u), pozostałe natomiast – (są) z pięcioma obiektami.
सान्तःकरणा बुद्धिः सर्वं विषयमवगाहते यस्मात् ।
तस्मात् त्रिविधं करणं द्वारि द्वाराणि शेषाणि ॥३५॥
[35]. PONIEWAŻ INTELEKT Z [INNYMI (POZOSTAŁYMI) KOMPONENTAMI] WEWNĘTRZNEGO INSTRUMENTARIUM POGRĄŻA SIĘ WE WSZYSTKIE OBIEKTY, WIĘC TRZY RODZAJE INSTRUMENTARIUM – TO STRAŻE, POZOSTAŁE – WROTA [DRZWI].
[F.l.]: Ponieważ Intelekt (wraz) z (innymi, pozostałymi komponentami – Egotyzmem, Umysłem) wewnętrznego instrumentarium pogrąża się (zatapia) we wszystkie obiekty, (tak) więc trzy rodzaje instrumentarium to (są) straże, (zaś) pozostałe – to (są) wrota (drzwi).
एते प्रदीपकल्पाः परस्परविलक्षणा गुणविशेषाः ।
कृत्स्नं पुरुषस्यार्थं प्रकाश्य बुद्धौ प्रयच्छन्ति ॥३६॥
[36]. TE [OWE] WZAJEMNIE RÓŻNE TRANSFORMACJE GUN, PODOBNE [DO] [KOMPONENTÓW] ŚWIECZNIKA, OŚWIECIWSZY WSZYSTKO DLA CELÓW PURUSHY, PRZEKAZUJĄ [TO] INTELEKTOWI.
[F.l.]: Te (owe) wzajemnie różne transformacje (przekształcenia) gun, podobne (są) do (komponentów) świecznika, oświeciwszy wszystko dla celów Purushy, przekazują (to) Intelektowi.
सर्वं प्रत्युपभोगं यस्मात् पुरुषस्य साधयति बुद्धिः ।
सैव च विशिनष्टि पुनः१ प्रधानपुरुषान्तरं सूक्ष्मम् ॥३७॥
[37]. PONIEWAŻ INTELEKT URZECZYWISTNIA CAŁE ŻYWIENIE [WCHŁANIANIE SMAKOWANEGO POŻYWIENIA] PURUSHY, ON WIĘC ROZRÓŻNIA SUBTELNĄ GRANICĘ POMIĘDZY PRADHANĄ A PURUSHĄ.
[F.l.]: Ponieważ Intelekt urzeczywistnia całe żywienie (przyswajanie, wchłanianie smakowanego pożywienia) Purushy, on (Intelekt) więc rozróżnia subtelną granicę pomiędzy Pradhaną a Purushą.
तन्मात्राण्यविशेषास्तेभ्यो भूतानि पञ्च पञ्चभ्यः ।
एते स्मृता विशेषाः शान्ता घोराश्च मूढाश्च१ ॥३८॥
[38]. NIEZRÓŻNICOWANE [OBIEKTY] – TANMATRY, SPOŚRÓD NICH MATERIALNE ELEMENTY – PIĘĆ Z PIĘCIU. TE ROZPATRYWANE [SĄ] JAKO ZRÓŻNICOWANE – I USPOKAJAJĄCE, I POBUDZAJĄCE, I OMRACZAJĄCE.
[F.l.]: Niezróżnicowane (obiekty) – (to) tanmatry (dźwięku, dotyku, formy, smaku i zapachu), spośród nich materialne elementy (z tanmatry dźwięku – przestrzeń, dotyku – powietrze, formy – ogień, smaku – woda, zapachu – ziemia) – pięć z pięciu. Te (tanmatry) rozpatrywane (są) jako zróżnicowane – i uspokajające (radość), i pobudzajace (cierpienie), i omraczające (przygnębienie).
सूक्ष्मा मातापितृजाः सह प्रभूतैस्त्रिधा विशेषाः स्युः ।
सूक्ष्मास्तेषां नियता मातापितृजा निवर्तन्ते ॥३९॥
[39]. SUBTELNE, ZRODZONE Z MATKI I OJCA RAZEM Z TYMI, KTÓRE [POCHODZĄ] OD MATERIALNYCH ELEMENTÓW – [TO] TRZY [RODZAJE] ZRÓŻNICOWANYCH [OBIEKTÓW]. SPOŚRÓD NICH SUBTELNE [SĄ[ STABILNE, [ZAŚ] ZRODZONE Z MATKI I OJCA – PRZEMIJAJĄCE [PRZEJŚCIOWE].
[F.l.]: Subtelne, zrodzone z matki i ojca razem z tymi, które (pochodzą) od materialnych elementów – (stanowią) trzy (rodzaje) zróżnicowanych (obiektów). Spośród (tych obiektów) subtelne (są) stabilne, (zaś) zrodzone z matki i ojca – (są)
przemijające (przejściowe).
पूर्वोत्पन्नमसक्तं नियतं महदादिसूक्ष्मपर्यन्तम् ।
संसरति निरुपभोगं१ भावैरधि२वासितं लिङ्गम् ॥४०॥
[40]. [SUBTELNE CIAŁO] – UPRZEDNIO POWSTAŁE, NIEZWIĄZANE, PERMANENTNE, ZAWIERAJĄCE [ELEMENTY], POCZYNAJĄC OD WIELKIEGO I KOŃCZĄC SUBTELNYMI, FLUIDOWE, PRZEKSZTAŁCA SIĘ, NIE [BĘDĄC] ZDOLNE DO PRZYSWOJENIA SMAKOWANEGO POKARMU, PRZESYCONE DYSPOZYCJAMI ŚWIADOMOŚCI.
[F.l.]: (Subtelne ciało) – (czyli to) uprzednio powstałe, niezwiązane, permanentne, zawierające (elementy), poczynając od Wielkiego i kończąc subtelnym, (fluidowym), (to ciało) przekształca się (może przyjąć wszelką formę), nie będąc zdolne do
przyswojenia smakowanego pokarmu, (jest) przesycone (przeniknięte) dyspozycjami świadomości.
चित्रं यथाश्रयमृते स्थाण्वा१दिभ्यो विना यथा२ छाया ।
तद्वद् विना विशेषैर्न तिष्ठति३ निराश्रयं लिङ्गम् ॥४१॥
[41]. TAK [JAK] OBRAZ BEZ PODPORY LUB CIEŃ BEZ SŁUPA I POZOSTAŁYCH [WARUNKÓW ZAISTNIENIA], TAK [SAMO] I ZNAK NIE TRZYMA SIĘ [NIE MOŻE SIĘ UTRZYMAĆ] BEZ [NIE]ZRÓŻNICOWANYCH [OBIEKTÓW], POZBAWIONY PODPORY.
[F.l.]: Tak, jak obraz bez podpory lub cień bez słupa i pozostałych (warunków jego zaistnienia), tak (samo) i znak nie trzyma się (nie może się utrzymać) bez (nie)zróżnicowanych (obiektów), pozbawiony podpory (oparcia).
पुरुषार्थहेतुकमिदं निमित्तनैमित्तिकप्रसङ्गेन ।
प्रकृतेर्विभुत्वयोगान् नटवद् व्यवतिष्ठते१ लिङ्गम् ॥४२॥
[42]. PORUSZANE CELAMI PURUSHY, [FUNKCJONUJĄCE] ZA POŚREDNICTWEM ZŁĄCZENIA [SPLECENIA] PRZYCZYN I [ICH] SKUTKOWANIA [WYTWARZANIA], TO SUBTELNE CIAŁO WYSTĘPUJE JAK AKTOR ZGODNIE [W EFEKCIE] Z WSZECHMOCĄ PRAKRITI.
[F.l.]: Poruszane celami Purushy, (funkcjonujące) za pośrednictwem (na skutek, z powodu) złączenia (splecenia) przyczyn i (ich) skutkowania (wytwarzania), to subtelne ciało występuje (przejawia się) jak aktor (zgodnie) (w efekcie) z wszechmocą Prakriti.
सांसिद्धिकाश्च भावाः प्राकृतिका वैकृताश्च धर्माद्याः ।
दृष्टाः करणाश्रयिणः कार्याश्रयिणश्च कललाद्याः ॥४३॥
[43]. DYSPOZYCJE ŚWIADOMOŚCI – CNOTA I INNE [POZOSTAŁE] – [SĄ] IMMANENTNE, WRODZONE [NATURALNE] I [ORAZ] NABYTE, ROZPATRYWANE SĄ JAKO POSIADAJĄCE PODPORĘ W INSTRUMENTARIUM; ZALĄŻEK I INNE [POZOSTAŁE] [STADIA CIAŁA] – JAKO POSIADAJĄCE
PODPORĘ W NASTĘPSTWIE [SKUTKU].
[F.l.]: Dyspozycje świadomości – cnota i inne (pozostałe) – (które są) immanentne, wrodzone i nabyte, rozpatrywane są jako posiadające podporę w instrumentarium; zalążek i inne (pozostałe) (stadia ciała) – (rozpatrywane są) jako posiadające (mające) podporę w następstwie (skutku).
धर्मेण गमनमूर्ध्वं गमनमधस्ताद् भवत्यधर्मेण ।
ज्ञानेन चापवर्गो विपर्ययादिष्यते बन्धः ॥४४॥
[44]. ZA POŚREDNICTWEM [NA SKUTEK] CNOTY – WZRASTANIE [WYWYŻSZENIE], ZA POŚREDNICTWEM [NA SKUTEK] NIE-CNOTY – DEGRADACJA [UPADEK], ZA POŚREDNICTWEM [NA SKUTEK] WIEDZY – ZBAWIENIE [UWOLNIENIE], OD [Z POWODU] PRZECIWSTAWNEGO, DOMNIEMUJE SIĘ,
ZNIEWOLENIE.
[F.l.]: Za pośrednictwem (z powodu, na skutek) cnoty – wzrastanie (wywyższenie), za pośrednictwem (z powodu, na skutek) nie-cnoty – degradacja (upadek), za pośrednictwem (z powodu, na skutek) wiedzy – zbawienie (uwolnienie), od (z powodu, na skutek) przeciwstawnego (wiedzy), domniemuje się, (że następuje) zniewolenie.
वैराग्यात् प्रकृतिलयः संसारो भवति राजसाद्१ रागात् ।
ऐश्वर्यादविघातो विपर्ययात् तद्विपर्यासः ॥४५॥
[45]. OD [NA SKUTEK] ODOSOBNIENIA – POGRĄŻENIE W PRAKRITI, OD [NA SKUTEK] RADŹASOWEJ NAMIĘTNOŚCI – PRZEKSZTAŁCENIA [REINKARNOWANIE], OD [NA SKUTEK] NADZWYCZAJNYCH ZDOLNOŚCI [UMIEJĘTNOŚCI] – POZBAWIENIE [UWOLNIENIE OD] PRZESZKÓD
[BEZPRZESZKODOWOŚĆ], OD [NA SKUTEK] PRZECIWSTAWNEGO – PRZECIWSTAWNE TEMU.
[F.l.]: Od (na skutek) odosobnienia (odsunięcia się) – pogrążenie w Prakriti, od (na skutek) radżasowej namiętności – przekształcenia (reinkarnowanie, zmiana form), od (na skutek) nadzwyczajnych zdolności (umiejętności) – pozbawienie (uwolnienie od) przeszkód (bezprzeszkodowość), od (na skutek) przeciwstawnego (tym) – przeciwstawne temu.
एष प्रत्ययसर्गो विपर्ययाशक्तितुष्टिसिद्ध्याख्यः ।
गुणवैषम्य१विमर्दात्२ तस्य च३ भेदास्तु पञ्चाशत् ॥४६॥
[46]. [JEST] TO – MENTALNE PRZEJAWIENIE SIĘ ŚWIATA, ZWANE BŁĘDEM [ZBŁĄDZENIEM], NIEZDOLNOŚCIĄ [BRAKIEM UMIEJĘTNOŚCI], ZADOWOLENIEM [ZASPOKOJENIEM], OSIĄGNIĘCIEM. NA SKUTEK KOLIZJI Z POWODU NIERÓWNOŚCI GUN MA ONO PIĘĆDZIESIĄT RÓŻNORAKICH [FORM].
[F.l.]: (Jest) to – mentalne przejawienie się (zjawienie się) świata, zwane błędem (zbłądzeniem), niezdolnością (brakiem umiejętności), zadowoleniem (zaspokojeniem), osiągnięciem. Na skutek kolizji z powodu nierówności ma ono pięćdziesiąt
różnorakich (form).
पञ्च विपर्ययभेदा भवन्त्यशक्तेश्च१ करणवैकल्यात् ।
अष्टाविंशतिभेदास्तु२ष्टिर्नवधाष्टधा सिद्धिः ॥४७॥
[47]. PIĘĆ RÓŻNORAKICH BŁĘDÓW (ZBŁĄDZEŃ), DWADZIEŚCIA OSIEM – NIEZDOLNOŚCI, (KTÓRE) SĄ OD (SKUTKIEM) DEFEKTYWNOŚCI (WADLIWOŚCI) INSTRUMENTARIUM, DZIEWIĘĆ – ZADOWOLEŃ (ZASPOKOJEŃ), OSIEM – OSIĄGNIĘĆ.
[F.l.]: Pięć (jest) różnorakich błędów (zbłądzeń), dwadzieścia osiem – (jest) niezdolności, które są skutkiem (powstają na skutek) defektywności (wadliwości) instrumentarium, dziewięć – (jest) zadowoleń (zaspokojeń), osiem – (jest) osiągnięć.
भेदस्तमसोऽष्टविधो मोहस्य च दशविधो महामोहः ।
१तामिस्रोऽष्टा२दशधा तथा भवत्यन्धतामिस्रः१ ॥४८॥
[48]. MROK – OŚMIU PODRODZAJÓW I OMROCZENIE TYLUŻ, WIELKIE OMROCZENIE – DZIESIĘCIU, CIEMNOŚĆ [ĆMA] – OSIEMNASTU, TYLUŻ CIEMNOŚĆ NIEPRZENIKNIONA.
[F.l.]: Mrok – ośmiu podrodzajów i omroczenie tyluż (podrodzajów), wielkie omroczenie – dziesięciu (podrodzajów), ciemność (ćma) – osiemnastu (podrodzajów), tyluż (podrodzajów) ciemność nieprzenikniona.
एकादशेन्द्रियवधाः१ सह बुद्धिवधैरशक्तिरुद्दिष्टा२ ।
सप्तदश वधा३ बुद्धेर्वि४पर्ययात्५ तुष्टिसिद्धीनाम् ॥४९॥
[49]. DEFEKTY [WADLIWOŚCI] JEDENASTU INDRIJI [RAZEM] Z DEFEKTAMI [WADLIWOŚCIAMI] INTELEKTU WSKAZANE SĄ JAKO NIEZDOLNOŚCI [BRAKI UMIEJĘTNOŚCI]. SIEDEMNAŚCIE DEFEKTÓW [WADLIWOŚCI] INTELEKTU – [POCHODZI Z] PRZECIWSTAWNOŚCI ZADOWOLENIA [ZASPOKOJENIA] I OSIĄGNIĘCIA.
[F.l.]: Defekty (wadliwości) jedenastu indriji (razem) z defektami (wadliwościami) Intelektu wskazane są jako niezdolności (braki umiejętności). Siedemnaście defektów (wadliwości) Intelektu – (pochodzi z) przeciwstawności zadowolenia (zaspokojenia) i osiągnięcia.
आध्यात्मिकाश्चतस्रः१ प्रकृत्युपादानकालभाग्या२ख्याः ।
बाह्या विषयोपरमाच्च पञ्च३ नव४ तुष्टयोऽभिमताः ५ ॥५०॥
[50]. DZIEWIĘCIOMA [RÓŻNORAKIMI] ZADOWOLENIAMI [ZASPOKOJENIAMI] SĄ: CZTERY WEWNĘTRZNE – ZWANE PRAKRITI, ŚRODKI, CZAS, SZCZĘŚCIE, I [ORAZ] PIĘĆ ZEWNĘTRZNYCH – OD [NA SKUTEK] USTANIA SPOŻYWANIA [WCHŁANIANIA] [SMAKOWANIA PRZYSWAJANYCH] OBIEKTÓW.
[F.l.]: Dziewięcioma [różnorakimi] zadowoleniami [zaspokojeniami] są: cztery wewnętrzne – zwane prakriti, środki, czas, szczęście, i [oraz] pięć zewnętrznych – od [na skutek] ustania spożywania [wchłaniania] [smakowania przyswajanych] obiektów.
ऊहः शब्दोऽध्ययनं दुःखविघातास्त्रयः१ सुहृत्प्राप्तिः ।
दानं च सिद्धयोऽष्टौ२ सिद्धेः३ पूर्वोऽङ्कुशस्त्रिविधः ॥५१॥
[51]. OSIEM OSIĄGNIĘĆ – ROZMYŚLANIE, UCZENIE SIĘ, STUDIOWANIE, POTRÓJNE [TROJAKIE] PRZECIWDZIAŁANIE CIERPIENIOM, POZYSKANIE PRZYJACIÓŁ, DARY [CZYSTOŚĆ]. TRZY POPRZEDNIE RODZAJE – [TO] ANKUSZ [specjalny arkan, którym poganiacz prowadzi słonia] DLA OSIĄGNIĘĆ.
[F.l.]: Osiem osiągnięć – (to) rozmyślanie, uczenie się, studiowanie, potrójne (trojakie) przeciwdziałanie cierpieniom, pozyskanie przyjaciół, dary (czystość). Trzy poprzednie rodzaje – (to) ankusz (specjalny arkan, którym poganiacz prowadzi
słonia) dla osiągnięć.
न विना भावैर्लिङ्गं न विना लिङ्गेन भाव१निर्वृत्तिः२ ।
लिङ्गाख्यो भावाख्यस्तस्माद् द्विविधाः प्रवर्तते३ सर्गः ॥५२॥
wersja: लिङ्गाख्यो भावाख्यस्तस्माद् भवति द्विविधा सर्गः ॥५२॥
[52]. ANI [ZARÓWNO] SUBTELNE CIAŁO BEZ DYSPOZYCJI ŚWIADOMOŚCI, [JAK I] FUNKCJONOWANIE DYSPOZYCJI ŚWIADOMOŚCI BEZ SUBTELNEGO CIAŁA [JEST] NIEMOŻLIWE. DLATEGO [Z TEGO POWODU] FUNKCJONUJĄ DWA ŚWIATOTWORZENIA, ZWANE[:] SUBTELNE CIAŁO I [ORAZ] DYSPOZYCJE ŚWIADOMOŚCI.
[F.l.]: Ani (zarówno) subtelne ciało bez dyspozycji świadomości, (jak i) funkcjonowanie dyspozycji świadomości bez subtelnego ciała (jest) niemożliwe. Dlatego (z tego powodu) funkcjonują dwa światotworzenia (dwa sposoby stwarzania świata), zwane(:) subtelne ciało i (oraz) dyspozycje świadomości.
अष्टविकल्पो दैवस्त१इर्यग्योनश्च२-३ पञ्चधा भवति ।
मानुष्य४श्चैक५विधः समासतो भौतिकः६ सर्गः ॥५३॥
[53]. BOSKI [RODZAJ] [JEST] OŚMIORAKI, ZWIERZĘCY PIĘCIORAKI, CZŁOWIECZY JEDNORAKI – OTO SUMA PRZEJAWIONYCH W ŚWIECIE MATERIALNYCH ELEMENTÓW.
[F.l.]: Boski (rodzaj) (jest) ośmioraki, zwierzęcy pięcioraki, człowieczy jednoraki – oto suma przejawionych w świecie materialnych elementów.
ऊर्ध्वं सत्त्वविशालस्तमोविशालश्च१ मूलतः सर्गः ।
मध्ये रजोविशालो ब्रह्मादि२ स्तम्बपर्यन्तः३ ॥५४॥
[54]. NA GÓRZE PRZEWAGA SATTWY, TAMASU – W DOLNYM PRZEJAWIENIU ŚWIATA, RADŹASU – W ŚRODKU – [TAKIM JEST TEN ŚWIAT] OD BRAHMY DO ŹDŹBŁA TRAWY.
[F.l.]: Na górze przewaga sattwy, tamasu – w dolnym przejawieniu świata, radżasu – w środku – (takim jest ten świat) od brahmy do źdźbła trawy.
तत्र१ जरामरणकृतं२ दुःखं प्राप्नोति चेतनः पुरुषः ।
लिङ्गस्यावि३निवृत्तेस्तस्माद् दुःखं स्वभावेन४ ॥५५॥
[55]. TAM PURUSHA-ŚWIADOMOŚĆ STAJE SIĘ CIERPIENIEM, [KTÓRE] JEST SKUTKIEM STAROŚCI I ŚMIERCI – DO USUNIĘCIA CIAŁA SUBTELNEGO; DLATEGO [STĄD] CIERPIENIE W NATURZE RZECZY.
[F.l.]: Tam Purusha-świadomość staje się cierpieniem, [które] jest skutkiem starości i śmierci – (aż) do usunięcia ciała subtelnego; dlatego [stąd] cierpienie (jest) w naturze rzeczy.
इत्येष प्रकृतिकृतो१ महदादिविशेष२भूतपर्यन्तः३ ।
प्रतिपुरुषविमोक्षार्थं स्वार्थैव परार्था४रम्भः ॥५६॥
[56]. WSZYSTKO TO [JEST] DZIEŁEM STWORZENIA, UCZYNIONYM [DOKONANYM] PRZEZ PRAKRITI, POCZYNAJĄC OD WIELKIEGO I KOŃCZĄC ZRÓŻNICOWANYMI ELEMENTAMI, DLA WYZWOLENIA [UWOLNIENIA] KAŻDEGO PURUSHY, DLA POŻYTKU DRUGIEGO JAK [DLA] SAMEGO SIEBIE.
[F.l.]: Wszystko to (jest) dziełem stworzenia, uczynionym (dokonanym) przez Prakriti, poczynając od wielkiego i kończąc zróżnicowanymi elementami, dla wyzwolenia (uwolnienia) każdego Purushy, dla pożytku drugiego jak (dla) samego siebie.
वत्सविवृद्धिनिमित्तं क्षीरस्य यथा प्रवृत्तिरज्ञस्य ।
पुरुषविमोक्षनिमित्तं तथा प्रवृत्तिः प्रधानस्य ॥५७॥
[57]. [TAK] JAK DZIAŁANIE NIEŚWIADOMEGO [POZBAWIONEGO ŚWIADOMOŚCI] MLEKA POBUDZANE JEST [ZADANIEM] PIELĘGNOWANIA [WZRASTANIA] CIELĘCIA, TAK [SAMO] DZIAŁANIE PRADHANY – UWOLNIENIEM PURUSHY.
[F.l.]: (Tak) jak działanie nieświadomego (pozbawionego świadomości) mleka pobudzane jest (zadaniem) pielęgnowania (wzrastania) cielęcia, tak (samo) działanie Pradhany – (pobudzane jest) uwolnieniem Purushy.
औत्सुक्यनिवृत्त्यर्थं यथा क्रियासु प्रवर्तते लोकः ।
पुरुषस्य विमोक्षार्थं१ प्रवर्तते तद्वदव्यक्तम् ॥५८॥
[58]. [TAK] JAK CZŁOWIEK DZIAŁA DLA [W CELU] ZAKOŃCZENIA [USTANIA] POTRZEBY, TAK [SAMO] PRADHANA – DLA WYZWOLENIA [UWOLNIENIA] PURUSHY.
[F.l.]: (Tak) jak człowiek działa dla (w celu) zakończenia (ustania) potrzeby, tak (samo) Pradhana – dla wyzwolenia (uwolnienia) Purushy.
रङ्गस्य दर्शयित्वा निवर्तते नर्तकी यथा नृत्यात् ।
पुरुषस्य तथात्मानं प्रकाश्य विनिवर्तते१ प्रकृतिः ॥५९॥
[59]. [TAK] JAK TANCERKA ODDALA SIĘ, [KIEDY JUŻ] UKAZAŁA SIĘ SALI, TAK [SAMO] PRAKRITI ODSUWA SIĘ [USUWA SIĘ], KIEDY [JUŻ] OTWORZYŁA SIĘ [ODKRYŁA SIĘ] PRZED PURUSHĄ.
[F.l.]: (Tak) jak tancerka oddala się, (kiedy już) ukazała się sali, tak (samo) Prakriti odsuwa się (usuwa się), kiedy (już) otworzyła się (odkryła się) przed Purushą.
नानाविधैरुपायैरु१पकारिण्यनुपकारिणः पुंसः ।
गुणवत्यगुणस्य सतस्तस्यार्थमपार्थकं चरति२ ॥६०॥
[60]. RÓŻNORAKIMI ŚRODKAMI [SPOSOBAMI] DOGADZAJĄC NIEWDZIĘCZNEMU PURUSHY, DOBROCZYNNA [PEŁNA CNÓT] – POZBAWIONEGO DOBROCZYNNOŚCI [CNÓT] [PRAKRITI] BEZINTERESOWNIE URZECZYWISTNIA [REALIZUJE] JEGO CELE.
[F.l.]: Różnorakimi środkami (sposobami) dogadzając niewdzięcznemu Purushy, dobroczynna (pełna cnót) (Prakriti) bezinteresownie urzeczywistnia [realizuje] cele pozbawionego dobroczynności (cnót) (Purushy).
प्रकृतेः सुकुमारतरं न किञ्चिदस्तीति मे मतिर्भवति ।
या दृष्टास्मीति पुनर्न दर्शनमुपैति पुरुषस्य ॥६१॥
[61]. NIE MA NICZEGO BARDZIEJ DELIKATNEGO, WEDŁUG MEGO ZDANIA, [NIŻ] PRAKRITI, KTÓRA [Z MYŚLĄ] WIDZIANO MNIE! WIĘCEJ NIE UKAZUJE SIĘ PURUSHY.
[F.l.]: Nie ma niczego bardziej delikatnego, według mego zdania, (niż) Prakriti, która (z myślą) Widziano mnie! więcej nie ukazuje się Purushy.
तस्मान् न १बध्यतेऽद्धा न२ मुच्यते३ नापि संसरति कश्चित्४ ।
संसरति बध्यते मुच्यते च नानाश्रया प्रकृतिः ॥६२॥
[62]. DLATEGO [Z TEGO POWODU] NIKT, W SAMEJ RZECZY, NIE [JEST] ZNIEWALANY, NIE WYZWALA SIĘ [UWALNIA] I NIE PRZEKSZTAŁCA SIĘ [REINKARNUJE]: PRZEKSZTAŁCA SIĘ, [ULEGA] ZNIEWOLENIU I WYZWALA SIĘ [UWALNIA] PRAKRITI W [SWOICH] WIELORAKICH OPARCIACH [PODPORACH].
[F.l.]: Dlatego (z tego powodu) nikt, w samej rzeczy, nie (jest) zniewalany, nie wyzwala się (uwalnia) i nie przekształca się (reinkarnuje): przekształca się, [ulega] zniewoleniu i wyzwala się (uwalnia) Prakriti w (swoich) wielorakich oparciach (podporach).
रूपैः सप्तभिरेव तु१ बध्नात्यात्मानमात्मना प्रकृतिः ।
सैव च पुरुषार्थं प्रति२ विमोचयत्येकरूपेण ॥६३॥
[63]. ZA POŚREDNICTWEM [POPRZEZ] SIEDEM FORM PRAKRITI ZNIEWALA SIEBIE SOBĄ SAMĄ, – ONA TAKOŻ DLA PURUSHY WYZWALA [UWALNIA] [SIEBIE] ZA POŚREDNICTWEM [POPRZEZ] JEDNEJ FORMY.
[F.l.]: Za pośrednictwem (poprzez) siedmiu form Prakriti zniewala siebie sobą samą, – ona takoż dla Purushy wyzwala (uwalnia) (siebie) za pośrednictwem (poprzez) jednej formy.
एवं तत्त्वाभ्यासान् नास्मि न मे नाहमित्यपरिशेषम् ।
अविपर्ययाद् विशुद्धं केवलमुत्पद्यते ज्ञानम् ॥६४॥
[64]. TAK [OTO] W REZULTACIE PRZYSWOJENIA PRAWDY JA NIE, NIE MOJE, NIE JA POWSTAJE PEŁNA, W NASTĘPSTWIE [Z POWODU] BEZBŁĘDNOŚCI CZYSTA I ABSOLUTNA WIEDZA.
[F.l.]: Tak (oto) w rezultacie przyswojenia prawdy Ja nie, Nie moje, Nie ja – powstaje pełna, w następstwie (z powodu) bezbłędności czysta i absolutna wiedza.
तेन निवृत्तप्रसवामर्थवशात् सप्तरूपविनिवृत्ताम्१ ।
प्रकृतिं पश्यति पुरुषः प्रेक्षकवदवस्थितः सुस्थः२ ॥६५॥
[65]. DZIĘKI TEMU PURUSHA, JAKO WIDZ, WYGODNIE USYTUOWANY [SPOKOJNY I POSADOWIONY] KONTEMPLUJE PRAKRITI – ODOSOBNIONĄ OD ZRADZANIA, PONIEWAŻ [GDYŻ] [WYPEŁNIŁA] [ONA] SWOJE ZADANIA, ORAZ OD SIEDMIU FORM.
[F.l.]: Dzięki temu Purusha, jako widz, wygodnie usytuowany (spokojny i posadowiony) kontempluje Prakriti – odosobnioną od zradzania, ponieważ (gdyż) (wypełniła) (ona) swoje zadania, oraz (odosobnioną) od siedmiu form.
दृष्टा मयेत्यु१पेक्षकैको दृष्टाहमित्युपरतान्या३ ।
सति संयोगेऽपि तयोः प्रयोजनं नास्ति सर्गस्य ॥६६॥
[66]. SIEDZĄCY W SALI [JA JĄ WIDZIAŁEM] – TAK OBOJĘTNY [JEST] JEDEN, MNIE ODKRYTO – TAK KOŃCZY [DZIAŁANIE] DRUGA. NAWET JEŚLI ZAISTNIEJE POMIĘDZY NIMI KONTAKT [TO] NIE MA STYMULACJI [IMPULSU] DLA STWARZANIA ŚWIATA.
[F.l.]: (Tak jak) siedzący w sali (Ja ją widziałem) – tak (samo) obojętny (jest) jeden, Mnie odkryto – tak kończy (działanie) druga. Nawet jeśli zaistnieje pomiędzy nimi kontakt (to) nie ma stymulacji (impulsu) dla stwarzania świata.
सम्यग्ज्ञानाधिगमाद् धर्मादीनामकारणप्राप्तौ ।
तिष्ठति संस्कारवशाच्चक्रभ्रमवद्१ धृतशरीरः ॥६७॥
[67]. PO OSIĄGNIĘCIU SŁUSZNEJ [WŁAŚCIWEJ] WIEDZY, KIEDY CNOTA I [ORAZ] INNE PRZESTAJĄ BYĆ [USTAJĄ] PRZYCZYNAMI, [WIEDZĄCY] WSPÓŁPRZEBYWA [RAZEM] Z POSIADANYM [PRZEZEŃ] CIAŁEM NA MOCY SANSKAR, PODOBNIE DO OBRACAJĄCEGO SIĘ KOŁA.
[F.l.]: Po osiągnięciu słusznej (właściwej) wiedzy, kiedy cnota i (oraz) inne przestają być (ustają) przyczynami, (wiedzący) współprzebywa (razem) z posiadanym (przezeń) ciałem na mocy sanskar, podobnie do obracającego się koła.
प्राप्ते शरीरभेदे चरितार्थत्वात् प्रधानविनिवृत्तौ ।
ऐकान्तिकमात्यन्तिकमुभयं कैवल्यमाप्नोति ॥६८॥
[68]. KIEDY ODDZIELA SIĘ CIAŁO I CEL ZOSTAŁ OSIĄGNIĘTY, ZANIKA PRADHANA, PEWNEJ I DOKONANEJ – I TEJ I INNEJ – IZOLACJI OSIĄGA.
[F.l.]: Kiedy oddziela się ciało i cel został osiągnięty, zanika Pradhana, pewnej i dokonanej – i tej i innej – izolacji osiąga.
१पुरुषार्थ२ज्ञानमि३दं गुह्यं परमर्षिणा समाख्यातम् ।
स्थित्युत्पत्तिप्रलया४श्चिन्त्यन्ते५ यत्र भूतानाम् ॥६९॥
[69]. TA WIEDZA DLA CELÓW PURUSHY, ŚWIĘTA, KTÓRA POZNAJE BYT, POWSTAWANIE I KONIEC [WSZYSTKICH] ISTNIEŃ, ZOSTAŁA OBJAWIONA PRZEZ NAJWYŻSZEGO Z MĘDRCÓW.
[F.l.]: Ta wiedza dla celów Purushy, święta, która poznaje byt, powstawanie i koniec (wszystkich) istnień, została objawiona przez najwyższego z mędrców.
एतत् पवित्रमग्र्यं मुनिरासुरयेऽनुकम्पया प्रददौ ।
आसुरिरपि पञ्चशिखाय तेन१ बहुधा२कृतं तन्त्रम् ॥७०॥
[70]. TĘ OCZYSZCZAJĄCĄ, WYŻSZĄ NAUKĘ MILCZĄCY PRZEKAZAŁ MIŁOSIERNIE ASURI’EMU, ASURI NATOMIAST – PAŃĆAŚIKHY, A TEN [JĄ] ROZPRZESTRZENIŁ.
[F.l.] Tę oczyszczającą, wyższą naukę milczący przekazał miłosiernie Asuriemu, Asuri natomiast – Pańczashikhy, a ten (ją) rozprzestrzenił.
शिष्य१परम्परयागतमीश्वरकृष्णेन चैतदार्याभिः ।
सङ्क्षिप्तमार्यमतिना सम्यग्विज्ञाय सिद्धान्तम् ॥७१॥
[71]. I ONA, PRZESZEDŁSZY PRZEZ NIEPRZERWANY SZEREG UCZNIÓW, ZOSTAŁA UJĘTA WIERSZAMI SZLACHETNIE MYŚLĄCEGO IŚWARAKRISHNY PO WNIKLIWYM STUDIOWANIU DOKTRYNY.
[F.l.]: I ona, przeszedłszy przez nieprzerwany szereg uczniów, została ujęta wierszami szlachetnie myślącego Iśwarakrishny po wnikliwym studiowaniu doktryny.
सप्तत्यां किल१ येऽर्थास्तेऽर्थाः कृत्स्नस्य सृष्टितन्त्रस्य ।
आख्यायिका२विरहिताः परवादविवर्जिताश्चाऽपि ॥७२॥
[72]. ZAPRAWDĘ TE PRZEDMIOTY, KTÓRE [ZAWARTE SĄ] W SIEDEMDZIESIĘCIU WIERSZACH, ONE RÓWNIEŻ – [SĄ] [PRZEDMIOTAMI] CAŁEJ SHASHTITANTRY [SZASZTITANTRY], ZA WYJĄTKIEM ILUSTRUJĄCYCH HISTORII ORAZ POLEMIKI.
[F.l.]: Zaprawdę te przedmioty, które (zawarte są) w siedemdziesięciu wierszach, one również – (są) (przedmiotami) całej Schaschtitantry (Szasztitantry), za wyjątkiem ilustrujących historii oraz polemiki.
KOMENTARZ DO POLSKIEGO TŁUMACZENIA
Sankhjakarika jest najstarszą znaną rozprawą przedstawiającą system staroindyjskiej filozofii sankhji. Za jej autora uważa się Iśwarakrisznę, żyjącego od około 350 do ok. 450 roku e.ch., natomiast data powstania tekstu nie jest znana. Podstawowe założenia sankhji zostały zwięźle ujęte w 72 rytmiczne strofy, tzw. kariki. Głównym wątkiem Sankhjakariki jest nauka o metodzie wyzwolenia się z cierpienia, co czyni ją filozofią od samego początku nakierowaną na szczególne i indywidualne doświadczenie wyzwolenia. Do wyzwolenia potrzebne jest jednak poznanie, stąd też traktat ten porusza podstawowe kwestie dotyczące podstaw rzeczywistości, przedstawia koncepcję przyczynowości i zagadnienia teoriopoznawcze.
Filozofia sankhji wychodzi od stwierdzenia faktu wszechobecnego cierpienia i zarazem pragnienia, aby się od tego cierpienia uwolnić. Środkiem do wyzwolenia ma być poznanie różnicujące – szczególny rodzaj intuicyjnego wglądu, który ma doprowadzić tego, który poszukuje i poznaje (puruszę) do aktu odróżnienia siebie od tego, z czym błędnie się identyfikuje. Sferą, którą według sankhji mylnie bierzemy za nas samych jest prakriti, rzeczywistość przedmiotowa, nazywana też czasem naturą, lub materią (tym co stworzone). Czy jednak naprawdę tak ciężko rozróżnić jaźń od natury? Okazuje się, że pewne podstawowe intuicje mogą zawodzić w tym względzie – nie tylko dlatego, że filozofia sankhji zakłada, że prapodstawa rzeczywistości jest zakryta, ale też dlatego, że cały zachodnioeuropejski system pojęciowy, jakim operujemy różni się znacznie od tego, z którym mamy do czynienia czytając Sankhjakarikę. Kilka słów zatem o podstawowych pojęciach opisujących sfery świata, na których bazuje system sankhji.
Prakriti, czyli sfera natury czy materii (tego co stworzone) – nie jest typowa dla naszego rozumienia, ponieważ mowa tutaj zarówno o sferze przejawionej, jak i nieprzejawionej. Sfera nieprzejawiona materii jest bardzo trudna do uchwycenia. Według sankhji można ją poznać dzięki wnioskowaniu poprzez analogię, natomiast w przypadku przedmiotów, które nie poddają się i temu rodzajowi poznania pozostaje nam przyjąć wiedzę o nich z autorytarnego źródła. Zarówno przejawiona, jak i ukryta prakriti cechuje się ogólnością, przedmiotowością, brakiem świadomości, a co za tym idzie brakiem rozróżniania. Prakriti ma właściwości stwarzające w toku swojego ewoluowania i składa się z trzech gun. Trzy guny to różne nici, z których tkana jest rzeczywistość. Sattwa to element świetlisty i lekki, odpowiedzialny za mądrość i poznanie, radżas jest związany z ruchem i pobudzaniem, natomiast tamas jest ciężki i ma charakter przysłaniający. Odpowiednio odpowiadają im: przyjemność, ból i otępienie – elementy, które w filozofii sankhji skojarzone są z materią, nie zaś -jak moglibyśmy przypuszczać – z samym poznającym. W różnych kombinacjach guny stanowią o istocie prakriti, która jest przeciwieństwem puruszy.
Purusza nie składa się z gun, jest odrębny i panuje nad nimi. Purusza, według Sankhjakariki, niezależnie od tego jak sam siebie postrzega, jest w istocie obojętnym, biernym widzem, w przeciwieństwie do nieustannie zmieniającej się i tworzącej materii (prakriti). Zanim nie odsłoni tej prawdy o sobie, nie zrealizuje swojej natury. Znowu wydaje się to zaskakujące, jednak według filozofii sankhji, jaźń jedynie zdaje się wykazywać cechy aktywności spowodowane działaniem trzech gun. Najistotniejszymi elementami, z jakimi purusza może się błędnie identyfikować, to ciało materialne, ale też i ciało subtelne wraz z organizmem psychicznym, które to właśnie krąży w kole samsary i jak aktor, w każdym wcieleniu wykonuje inną rolę. W tej koncepcji rzeczywistości, to nie purusza tak naprawdę wędruje w kole wcieleń, lecz to prakriti jest zniewolona. Purusza jednak utożsamia się z przejawami materii sam będąc niematerialny. Utożsamia się ze swoim ciałem, ze światem, ale także z tymi bardziej subtelnymi przejawami materii – jak np. stanami emocjonalnymi, które według filozofii sankhji nie są jego istotą. Co więcej, to właśnie to utożsamienie sprowadza na człowieka cierpienie. Dlatego właściwe wyzwalające poznanie ma charakter stwierdzeń typu: „nie jestem”, „nie ja” i „nie moje”. W filozofii sankhji poznanie nie jest poznaniem dla wiedzy, ani poznaniem samo dla siebie – kontemplacja pierwiastków rzeczywistości jest o tyle tylko istotna, o ile może zaprowadzić do wyzwolenia. A kiedy wyzwolenie zostanie osiągnięte, purusza realizuje pragnienie ujarzmiania cierpienia i spoczywa wygodnie, niczym widz oglądający prakriti z oddali – nadal pozostaje z nią w kontakcie, jednak nie ma ona na niego wpływu.
Poznawanie filozofii odległej kultury nigdy nie jest zadaniem prostym. Także i w tym przypadku napotykamy na problemy w przełożeniu pojęć filozofii sankhji na takie, które odpowiadają zachodniemu sposobowi myślenia o świecie. Nie jest to jednak zadanie beznadziejne, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę, że z założenia system ten nie ma być stricte teoretyczny, lecz przede wszystkim jest związany z indywidualnym doświadczeniem i ma charakter praktyczny. Podczas gdy zachodnioeuropejska filozofia uczy krytycyzmu, wschodnia zdaje się uczyć wyzwalającego zaufania. Jakkolwiek ciężko przyjąć wszystkie założenia tej filozofii, nie ulega wątpliwości, że porusza ona jedne z najważniejszych zagadnień w filozofii nie tylko akademickiej, a mianowicie pytanie o to kim jesteśmy, a czym nie jesteśmy, w jaki sposób jesteśmy powiązani ze światem, dlaczego cierpimy i jak możemy się od cierpienia wyzwolić. Poszukiwanie odpowiedzi na te pytania, szczególnie zaś faktycznie powszechne pragnienie szczęścia, wolności od cierpienia z pewnością jest na tyle palące, że warto przyjrzeć się bliżej i zastosować opisywaną metodę. Tym bardziej zresztą, że sankhja jest bliźniaczą filozofią jogi, jej najgłębszym filozoficznym kontekstem.
Szkoła Jogi Klasycznej w Polsce – LMGK
Dodaj komentarz